मल्चिंग बद्दल थोडक्यात
आता मल्चिंग तंत्र शेतात बऱ्याच ठिकाणी दिसून येते आहे. हे तंत्र भाजीपाला पिकांमध्ये सर्वाधिक प्रमाणात दिसून येते. तुम्ही तुमच्या गावाच्या आजूबाजूच्या शेतात पाहिले असेल किंवा कुठेतरी प्रवास करताना शेतात हे तंत्र पाहिले असेल. तुम्ही हे ही पहिले असेल की पिकाच्या बेडवर प्लॅस्टिकच्या सीटसारखे काहीतरी ठेवलेले असते. हे पांढऱ्या, काळ्या आणि वेगवेगळ्या रंगात असतात. हे प्लॅस्टिक चे आवरण पाहून तुम्हाला नक्कीच प्रश्न पडला असेल की हे प्लास्टिकचे आवरण शेतात का पसरले असेल .आजच्या पोस्ट मध्ये आपण या मल्चिंग तंत्राबद्दल संपूर्ण जाणून घेणार आहोत.
मल्चिंग म्हणजे काय?
वनस्पतींचे अवशेष ज्यामध्ये झाडाची पाने, गवत, पेंढा, पिकांचे अवशेष, लाकडाची साल आणि भुसा किंवा इतर सामग्रीसारख्या कोणत्याही बाह्य सामग्रीच्या नैसर्गिक किंवा मानवनिर्मित थराने जमिनीच्या उघड्या पृष्ठभागावर आच्छादन करण्याच्या प्रक्रियेस मल्चिंग असे म्हणतात. आणि आच्छादनासाठी वापरल्या जाणार्या सामग्रीला मल्च मटेरियल असे म्हणतात. मुख्यता महत्त्वाची पिके, फळझाडे, भाजीपाला, फुले यांची लागवड करताना सहसा आच्छादन केले जाते. तणांची वाढ रोखण्यासाठी, जमिनीत ओलावा टिकवून ठेवण्यासाठी आणि मुळांचा चांगला विकास होण्यासाठी झाडांभोवती जमिनीवर आच्छादन केले जाते.
मल्चिंग का वापरले जाते?
याचा वापर ओलावा वाचवण्यासाठी, पाण्याची बचत करण्यासाठी, तण वाढण्यापासून रोखण्यासाठी, मुळांच्या चांगल्या विकासासाठी, मातीचे प्रदूषण होण्यापासून रोखण्यासाठी, बियाणे लवकर उगवण्यास मदत करण्यासाठी, कोरडवाहू जमिनीत शेती प्रभावी करण्यासाठी वापरली जाते. मुळांच्या चांगल्या विकासासाठी हे तंत्र वापरले जाते.
मानवनिर्मित मल्चिंग ची गरज का भासली?
शेतकरी दीर्घ काळापासून या तंत्राचा वापर करत आलेला आहे. शेतकरी यापूर्वी आच्छादनासाठी झाडाची पाने, गवत, पिकांचे अवशेष, लाकडाची साले आणि भूसा इत्यादी नैसर्गिक साहित्याचा वापर करत होते आणि अजूनही करत आहेत. परंतु नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा अभाव आणि उपयुक्ततेतील विविध त्रुटींमुळे आता प्लास्टिक आच्छादनाचाही दुसरा पर्याय म्हणून वापर होऊ लागला आहे. हे प्लास्टिकचे आच्छादनवेगवेगळ्या जाडीचे (मायक्रॉन) असतात.
- कमी खर्चात पिकांपासून चांगले उत्पादन मिळविण्यासाठी याचा वापर करणे खूप चांगले मानले जाते.
- मल्चिंगचा वापर पिकांच्या मुळांभोवतीची जमीन झाकण्यासाठी केला जातो.
- अशा प्रकारे जमीन झाकून ठेवल्याने झाडांजवळील जमिनीत पुरेसा ओलावा बराच काळ राहून तणांची वाढ होत नाही आणि जमिनीचे तापमानही सामान्य राहते.
मल्चिंगचे प्रकार
याचे प्रामुख्याने दोन प्रकार असतात.
1.नैसर्गिक
नैसर्गिक आच्छादनाच्या प्रकारामध्ये झाडाची पाने, गवत, पेंढा, पिकांचे अवशेष, लाकडाची साल आणि भुसा इत्यादींचा आच्छादनासाठी वापर केला जातो. नैसर्गिक आच्छादनाचा वापर अनेक वर्षांपासून होत आहे परंतु आज नैसर्गिक आच्छादनाचा वापर मोठ्या प्रमाणात होत नसल्यामुळे त्यात काही कमतरता आहेत जसे की नैसर्गिक आच्छादन लवकर कुजते त्यामुळे शेतकऱ्यांना पुन्हा पुन्हा त्याचा वापर करावा लागतो. आच्छादन आणि त्याचा दुसरा दोष म्हणजे नैसर्गिक आच्छादनामुळे मुख्य पिकातील बुरशीजन्य रोग आणि कीटकांना आश्रय देण्यास मदत होते ज्यामुळे पिकांचे नुकसान होऊ शकते.
2.मानवनिर्मित
दुसरे म्हणजे, जे प्लॅस्टिक मल्चिंगसारख्या कृत्रिम पदार्थांपासून बनवलेले असतात. प्लॅस्टिक आच्छादन पेपर वापरून मानवनिर्मित आच्छादन केले जातात. प्लॅस्टिक आच्छादनाचा पेपर सहज वापरता येतो आणि वाहतूक करणे देखील सोपे आहे. साधारणपणे पिकांची पेरणी करताना किंवा रोपे लावताना प्लॅस्टिक आच्छादन पेपर झाडांभोवती जमिनीवर पसरविला जातो. फ्लॉवर पिके आणि भाजीपाला पिकांसाठी, बियाणे पेरणीसाठी बेड तयार करण्याबरोबरच प्लास्टिक आच्छादन पेपर पसरवावा. हा पेपर टाकण्यापूर्वी ठिबक सिंचनाची पाइपलाइन टाकावी. नंतर बेडच्या वरच्या भागावर प्लॅस्टिक आच्छादन पेपर झाकून त्याची टोकेही मातीने दाबावीत. जेणेकरून आच्छादन पेपर इकडे तिकडे वाऱ्याने उडू नये. आता प्लॅस्टिक आच्छादन पेपरमध्ये झाडापासून रोपापर्यंतच्या अंतरानुसार छिद्रे तयार केली जातात आणि या छिद्रांमध्ये रोपवाटिकातून तयार केलेल्या पिकाच्या बिया किंवा रोपे लावली जातात.
प्लॅस्टिक मल्चिंग पेपरची जाडी
वेगवेगळ्या पिकांसाठी प्लॅस्टिकआच्छादन पेपरची जाडी वेगवेगळी असते.
- एक वर्षाच्या पिकांसाठी 25 मायक्रॉन
- द्विवार्षिक पिकांसाठी 50 मायक्रॉन
- भाज्यांसाठी, 15 मायक्रॉन ते 30 मायक्रॉन वापरले जातात
प्लास्टिक मल्चिंग पेपरची किंमत
प्लास्टिक मल्चिंग पेपरची किंमत त्याच्या जाडी आणि लांबीवर अवलंबून असते. जितकी जाडी आणि लांबी जास्त तितकी त्याची किंमत जास्त असते. साधारणपणे 20 ते 30 मायक्रॉन, 300 ते 400 मीटर लांब आणि 4 फूट रुंद प्लास्टिक आच्छादन पेपरची किंमत सुमारे 2000 ते 2500 रुपये असते.
मल्चिंगचे फायदे:-
- कमी खर्चात पिकांपासून चांगले उत्पादन मिळविण्यासाठी आच्छादनाचा वापर केला जातो.
- सूर्यप्रकाश जमिनीच्या पृष्ठभागावर रोखण्यासाठी मल्चिंग फायदेशीर आहे.
- या मुळे तणांची वाढ कमी होते.
- जमिनीत ओलावा टिकवून ठेवण्यास मदत होते.
- मातीचे तापमान नियंत्रित करते, थंड रात्री उबदार आणि गरम दिवसांत थंड ठेवते.
- मातीचे रक्षण करते आणि मातीचे प्रदूषण कमी होते.
- हिवाळ्यातील अतिशीत, दंव आणि थंड वाऱ्याच्या कठोर परिस्थितीपासून वनस्पतींचे संरक्षण करते.
- वाळूमय जमिनीची मातीची रचना आणि ओलावा धारण करण्याची क्षमता सुधारते.
- वनस्पतींचे आरोग्य आणि वाढ सुधारते.
- तसेच झाडे हिरवीगार ठेवण्यास मदत होते.
- या तंत्रामुळे बाग सुंदर आणि आकर्षक बनते.
मल्चिंगचे तोटे:-
याचा वापर आपण शेतीच्या विकासासाठी होत आहे, परंतु काही परिस्थितींमध्ये याचा वापर आपल्या बागेसाठी किंवा शेतीसाठी हानिकारक असू शकतो. याचे काय तोटे आहेत ते पाहूयात.
- जास्त पालापाचोळा वापरणे (३ इंचापेक्षा जास्त खोल थर) पाणी आणि ऑक्सिजनला रोपाच्या मुळांपर्यंत पोहोचण्यासाठी बाधा ठरू शकतो. पालापाचोळा २-३ इंचापेक्षा जास्त जाडीचा थर लावू नये.
- झाडाच्या देठाजवळ आच्छादन केल्याने हानिकारक कीटक आकर्षित होऊ शकतात, जे आपल्या झाडांना हानी पोहोचवू शकतात. लक्षात ठेवा, झाडांच्या देठापासून काही अंतरावर मल्चिंगचा वापर करावा.
- निकृष्ट दर्जाचे प्लास्टिक वापरल्यामुळे ते शेतातून बाहेर काढताना तुटले तर तेव्हा त्याचे कण मातीत जातात त्यामुळे मातीचे नुकसान होते.